Yücel YÜCELER
Yerkabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya çıkan titreşimlerin dalgalar halinde yayılarak geçtikleri ortamları ve yeryüzeyini sarsma olayına deprem denir.
Bu yazımızda; deprem nedir ve nasıl oluşur? Konusuna yönelik çok teknik ayrıntılara girmeden herkesin anlayabileceği bir şekilde bilinmesi gereken faydalı bilgileri sizler için paylaşıyoruz.
1. Deprem Nasıl Oluşur?
Depremin başladığı yere merkez üssü denir. Bir depremin en yoğun sarsıntısı genellikle merkez üssünün yakınında hissedilir.
Bununla birlikte, bir depremin titreşimleri merkez üssünden yüzlerce hatta binlerce kilometre uzakta hissedilebilir ve algılanabilir.
Deprem yer kabuğunun ani bir hareketi olup, fay hatları boyunca tektonik plakaların birleştiği yer kabuğundaki çatlaklarda meydana gelir.
Yer kabuğundaki çoğu fay uzun süre hareket etmez. Ancak, bazı durumlarda plakaların daldığı, yayıldığı, kaydığı veya çarpıştığı yerlerde fayın her iki tarafındaki kayalar tektonik kuvvetler nedeniyle birbirlerine sürtündükçe sıkışır ve basınç oluştururlar.
Ne kadar basınç biriktiğine bağlı olarak, yeraltı kayalarının aniden kırılması ve bir fay boyunca zemin hızlı hareket ederek biriken basıncın büyüklüğüne göre hafifçe titreyebilir veya güçlü bir şekilde sallanması suretiyle deprem oluşur.
2. Kaç Türlü Deprem Vardır?
Deprem, dünya yüzeyinin yoğun bir şekilde sallanmasıdır. Sarsıntı, dünya’nın en dış katmanındaki hareketlerden kaynaklanır.
Depremler oluş nedenlerine göre değişik türlerde olabilir. Başlıca deprem türlerini şöyle sıralayabiliriz.
- Tektonik depremler.
- Volkanik depremler.
- Çökme depremler.
Tektonik Depremler.
Dünyanın yer kabuğunu oluşturan tektonik plakalar sürekli hareket halindedirler. Bu plakaların kenarları fay bölgeleri boyunca birbirine doğru kayarken, sürtünme onları yavaşlatabilir ve uzun süre basınç oluşmasına neden olabilir.
Hareket kuvveti nihayet sürtünmeyi yendiğinde, kabuğun bazı bölümleri aniden kırılır veya yer değiştirir.
Bunun sonucunda, tektonik plakalar arasındaki sınırlar boyunca fay adı verilen plakalar içindeki çatlakların bulunduğu yerde tektonik deprem olarak adlandırılan doğal bir deprem meydana gelir.
Yeryüzünde olan depremlerin %90’ı bu gruba girer. Türkiye’de olan depremler de büyük çoğunlukla tektonik depremlerdir.
Volkanik Depremler.
Volkanik depremler; volkanik aktivite ile bağlantılı olarak yerin derinliklerinde olan ergimiş maddenin yeryüzüne çıkmasının sonucu oluşan gazların yapmış oldukları patlamalarla birlikte meydana geldiği bilinmektedir.
Depremin oluşturduğu sismik dalgalar sonucu yanardağın içindeki akışkan sistem hızlanır ve gaz üretimi de bu nedenle artar.
Bu artan gazlar da yanardağ bacasında birikirler ve sonucunda yüksek bir basınç oluştururlar sonunda ise volkanik patlama meydana gelir.
Bu depremler, patlamadan haftalar veya aylar önce tespit edilebilen büyük faylar boyunca meydana gelen derin ve tektonik sismik olaylardan farklı özelliklere sahip olup, diğer depremlere nazaran önemli ölçüde daha az yıkıcıdırlar.
Volkanik depremler, yanardağlarla ilgili olduklarından yereldirler. İtalya ve Japonya’da oluşan depremlerin bir kısmı bu gruba girmektedir. Türkiye’de aktif yanardağ olmadığı için bu tip depremler olmamaktadır.
Çökme Depremler.
Çöküntü depremler; yer altındaki boşluklarla ilgilidir. Bu boşluklar mağara, su yolları, kömür ocaklarının galerileri, tuz ve jipsli arazilerde erime sonucu oluşan boşlukların tavan bloğunun çökmesi ile oluşan daha küçük ölçekli depremlerdir.
Çökme depremlerin hissedilme alanları yerel olup, enerjileri azdır. Bu nedenle çökme depremler daha uzak çevreler için çok yıkıcı olmazlar ve fazla zarar getirmezler.
Türkiye’de kömür madenlerinin ve heyelanların bol olduğu yerlerde bu tür çökme depremleriyle karşılaşmak mümkündür.
3. Depremler Nasıl Ölçülür?
Her yıl dünyada çok sayıda deprem meydana gelmektedir. Bu depremlerin bir kısmı insanlar tarafından hissedilemeyecek kadar küçükken, bazıları ise sebep oldukları tahribatlar ile felaketlere yol açmaktadır.
Bir depremden gelen enerji, sismik dalgalar adı verilen titreşimlerle Dünya’da dolaşır. Bilim adamları bu sismik dalgaları sismometre adı verilen aletlerle ölçebilir, sismometre tarafından kaydedilen bilgilerden de bir depremin zamanını, yerini ve şiddetini belirleyebilirler.
Bir sismometre, cihazın altındaki sismik dalgaları algılar ve bunları bir dizi zikzak olarak kaydeder. Bilim adamları bir depremin şiddetini Richter ölçeği kullanarak tanımlar. Depremleri 1’den 10’a kadar bir ölçekte ölçer.
İnsanlar 3 büyüklüğündeki bir depremi zorlukla hissederler ve 4 büyüklüğünde bir deprem pencerelerde sallantılara sebep olabilir. 6 büyüklüğünde bir deprem büyük olarak kabul edilir böyle büyüklükteki bir deprem evlerin hareket etmesine ve çatıların duvarların yıkılmasına neden olur.
Eğer sizin de, deprem nedir ve nasıl oluşur? Yazımıza ilave edilmesini düşündüğünüz önerileriniz varsa yorum yazıp bizimle paylaşabilirsiniz.
